Przyroda bez granic w unikalnej Dolinie Dolnej Odry

Tytuł: „Przyroda bez granic w unikalnej Dolinie Dolnej Odry”

Rozlewiska Kostrzyneckie fot. zbiory ZPKWZ

Wniosek aplikacyjny złożony do Programu Współpracy Interreg V A Meklemburgia-Pomorze Przednie / Brandenburgia / Polska, Oś Priorytetowa I, „Natura i Kultura”

Lider projektu: Miasto Schwedt (Niemcy)

• Lider projektu 1: Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Zachodniopomorskiego
• Partner projektu 2: Nadleśnictwo Mieszkowice 
• Partner projektu 3: Nadleśnictwo Chojna
• Partner projektu 4: Park Narodowy Doliny Dolnej Odry (Niemcy)

Okres realizacji: 2020-2022

 
Wrzosowiska Cedyńskie fot. zbiory ZPKWZ

Syntetyczny opis projektu:

Doliny zalewowe stały się w Europie rzadkością. Większość z nich została skanalizowana, uregulowana i poddana reżimowi człowieka. Nadmierna eksploatacja środowiska naturalnego, intensywne rolnictwo, urbanizacja, transport i produkcja energii to główne czynniki zagrażające bioróżnorodności. Takim zmianom nie oparła się również Unikalna Dolina Dolnej Odry(UDDO), jednak w porównaniu do innych dolin rzecznych obszar ten wciąż charakteryzuje się wysoką bioróżnorodnością. UDDO to transgraniczny kompleks przyrodniczy położony wzdłuż koryta Odry po stronie polskiej i niemieckiej. Na obszar ten składają się wyliczając zgodnie z biegiem Odry: Park Krajobrazowy "Ujście Warty", Cedyński Park Krajobrazowy, niemiecki Park Narodowy Doliny Odry i Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Odry. Dodatkowo wszystkie te obszary objęte są ochroną siedliskową i ptasią w ramach europejskiej sieci Natura 2000. Pod względem wartości przyrodniczych to ostatni taki obszar w Europie, gdzie na tak dużym obszarze naturalne fluktuacje poziomu rzeki nie są regulowane sztucznie, dolina otoczona jest wzgórzami morenowymi z siedliskami roślin kserotermicznych a gospodarka człowieka ma wiele z charakteru ekstensywnego, koegzystującego z otaczającą ją naturą. Jest to ekosystem delikatny, podlegający coraz większej presji ze strony człowieka i zmian klimatu stąd konieczne jest podjęcie wyzwania w postaci działań transgranicznych polegających na zachowaniu i poprawie bioróżnorodności. Właśnie podejście transgraniczne jest szczególne ważne ponieważ przyroda nie zna granic politycznych czy administracyjnych. Współpraca i wspólne działanie instytucji ochrony przyrody w tym projekcie jest gwarancją jego sukcesu. Współpraca transgraniczna nawiązuje również symbolicznie do historii ochrony przyrody w tym obszarze. Rezerwat Bielinek został objęty ochroną jako NaturschutzgebietBellinchen a. d. Oder już w 1927 r., ponownie w 1957 r. jako Rezerwat Bielinek i jego ochrona trwa to dziś. Partnerzy projektu podejmują wspólne wyzwanie polegające na działaniach czynnej ochrony przyrody dla różnych gatunków i siedlisk. W ramach projektu w wyznaczonych miejscach w UDDO powstaną sztuczne platformy lęgowe dla ptaków drapieżnych, ponieważ ptaki drapieżne są szczególnie narażone na presję ze strony człowieka. Platformy pomogą w stabilizacji i wzmocnieniu populacji ptaków drapieżnych. W instalację platform i ich monitoring zaangażowani zostaną wolontariusze stanowiący zalążek przyszłościowej sieci ekologów „bez granic”. Na obszarze UDDO zostaną utworzone płytkie i rozległe zbiorniki wodne stanowiące ostoję ptaków wodno-błotnych, w szczególności w okresie wiosny i wczesnego lata, wtedy gdy poziom wody na rozlewiskach Odry będzie niski. Zbiorniki takie zapewnią miejsca odpoczynku, żerowania oraz lęgowiska dla chronionych gatunków ptaków. W Rezerwatach Bielinek i Wrzosowiska Cedyńskie zostaną przeprowadzone prace ochrony czynnej zapewniające zachowanie oraz rozwój unikatowych i cennych siedlisk przyrodniczych oraz wielu gatunków roślin i zwierząt. Rezerwaty w UDDO zostaną oznakowane i udostępnione turystom w sposób gwarantujący brak presji ze strony człowieka. Instytucje zarządzające rezerwatami i obszarami chronionymi w ramach warsztatów wymienią doświadczenia oraz praktyczne przykłady z obu stron Odry dotyczące metod czynnej ochrony wrzosowisk i muraw kserotermicznych. Najważniejszym elementem zachowania i poprawy bioróżnorodności jest człowiek. W celu podniesienia świadomości mieszkańców oraz odwiedzających obszar UDDO w ramach projektu powstanie modułowa mobilna wystawa „Ludzie na rzece”. Wystawa ma na celu identyfikację ludzi z otaczającą przyrodą co jest gwarancją jej zachowania i ochrony. Motywem przewodnim będzie przenikająca się i nawzajem na siebie wpływająca historia ludzi i przemiany otaczającej ich przyrody. Opisane powyżej transgraniczne i kompleksowe podejście do zachowania i wzmocnienia kapitału przyrodniczego UDDO stanowi o oryginalności projektu i jego innowacyjności.

Poniżej zamieszczamy szczegółowy opis planowanych zadań dla każdego z partnerów:

• sztuczne platformy lęgowe dla ptaków drapieżnych (ZPKWZ) - Ptaki drapieżne są gatunkami wrażliwymi na niekorzystne zmiany środowiskowe, głównie ze względu na duże terytoria i niską rozrodczość. Ptaki drapieżne mają specyficzne wymagania siedliskowe. Potrzebują często starych lasów do umieszczania gniazd oraz rozległych, ekstensywnie użytkowanych terenów otwartych lub zbiorników wodnych jako żerowisk. Dostępność takich siedlisk, ze względu na przemiany antropogeniczne jest coraz mniejsza. Unikalna Dolina Dolnej Odry posiada nadal wartościowe siedliska, które mogą być wykorzystane przez ptaki drapieżne. Niestety w 100-letnim drzewostanie tylko kilka drzew może posiadać odpowiednie warunki do gniazdowania. Jednym z najlepszych sposobów utrzymania i rozwoju populacji ptaków drapieżnych jest instalowanie sztucznych gniazd - platform lęgowych, które są bardziej odporne na warunki atmosferyczne niż te naturalne. W Unikalnej Dolinie Dolnej Odry w ramach projektu zostanie zainstalowanych 100 sztucznych platform lęgowych dla ptaków drapieżnych. Pozwolą one na czynną ochronę miedzy innymi takich ptaków drapieżnych jak: bielik, rybołów, orlik krzykliwy, puchacz.

 
Platforma lęgowa dla ptaków drapieżnych fot. zbiory ZPKWZ

• sztuczne płytkie zbiorniki wodne dla ptaków wodno-błotnych (ZPKWZ), - W celu czynnej ochrony ptaków wodno-błotnych wykonane zostaną płytkie i rozległe obszary zalewane okresowo wodą z możliwością kontroli poziomu wody. Zbiorniki takie stanowią doskonałe i bezpieczne miejsce dla ptaków. Obszary takie zapewnią stabilizację populacji ptaków wodno-błotnych oraz przyczynią się do ich rozwoju. Projekt ma na celu utrzymanie i rozwój bioróżnorodności. Jednym z jej ważnych elementów są ptaki wodno-błotne. Aby ustabilizować ich populację oraz zapewnić rozwój konieczne są rozległe i płytkie obszary zalane wodą. Szczególne znaczenie ma to w okresach wiosny i wczesnego lata. Wtedy poziom wody powinien być utrzymaniu na poziomie głębokości od 0,0 m do 0,3m z przegłębieniami do 1,2 m. Zbiornik taki powinien posiadać możliwość kontrolowania wysokości poziomu wody. Utworzenie takich zbiorników pozwoli, zwłaszcza w czasie lat suchych na zapewnienie miejsca bezpiecznego gniazdowania, żerowania i nocowania ptaków wodno-błotnych w szczególności gatunków ginących: rożeńce, świstuny, krzyżówki, krakwy, cyranki, płaskonosy, cyraneczki, ohary, czajki, siewki złote, brodźce śniade, krwawodzioby, łęczaki.
• zabiegi czynnej ochrony w rezerwatach i na siedliskach przyrodniczych (Nadleśnictwo Chojna, Nadleśnictwo Mieszkowice):
• Rezerwat przyrody "Wrzosowiska Cedyńskie im. inż. Wiesława Czyżewskiego" (Nadleśnictwo Mieszkowice) jest szczególnie cenny ze względu na niepowtarzalne walory środowiskowe. Celem ochrony przyrody rezerwatu jest zachowanie wzgórz pokrytych wrzosowiskami oraz stanowisk roślinności kserotermicznej, a w szczególności utrzymanie bioróżnorodności i organizacji socjalnej organizmów charakterystycznych dla terenów otwartych – wrzosowiska, muraw kserotermicznych i napiaskowych, zachowanie rodzimych populacji gatunków roślin, grzybów, zwierząt i innych organizmów żywych występujących naturalnie w obrębie wrzosowisk oraz muraw kserotermicznych i napiaskowych, a także ochrona relacji ekologicznych między tymi populacjami oraz siedliskami występującymi w rezerwacie. Rozminowanie rezerwatu przyrody służyć ma ochronie bioróżnorodności poprzez bezpieczne przeprowadzenie przyszłych zabiegów ochrony czynnej oraz zapewnienie bezpieczeństwa turystom odwiedzającym rezerwat.

  
Wrzosowiska Cedyńskie fot. zbiory ZPKWZ

• Rezerwat przyrody „Bielinek” (Nadleśnictwo Chojna). Projekt ma na celu ochronę bioróżnorodności oraz zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych zespołów leśno-stepowych w rezerwacie Bielinek nad Odrą, ze stanowiskami rzadkich gatunków roślin m.in. dębu omszonego QuercusPubescens, występującego poza granicą zasięgu, na jedynym stanowisku w Polsce. Naturalna sukcesja roślinności w obszarze rezerwatu powoduje nadmierne zacienienie płatów muraw kserotermicznych, kiełkowanie gatunków murawowych traw jest ograniczone na skutek tworzenia się wojłoku (grubej i zwartej warstwy nierozłożonych szczątków roślinnych), skutkującego zwiększaniem wilgotności i brakiem dostępu światła do podłoża. Zaplanowane działania czynne polegające na cięciach redukcyjnych krzewów i odrostów drzew oraz koszeniu muraw wyeliminują gatunki ekspansywne zacieniające zbiorowiska murawowe, zapewnią trwałość ciepłolubnych muraw na odkrytych fragmentach zboczy i w obrębie ciepłolubnych dąbrów.

Rezerwat Bielinek fot. zabiory ZPKWZ

• poprawa udostępnienia turystycznego obszarów chronionych - szlaki w rezerwatach, punkty widokowe (Nadleśnictwo Chojna, Nadleśnictwo Mieszkowice):
• Nadleśnictwo Mieszkowice: celem projektu jest udostępnienie niektórych obszarów przyrodniczych na terenie Nadleśnictwa Mieszkowice. Obiekty, które powstaną w ramach projektu, znacząco zmniejszą lub wyeliminują zagrożenia związane z niekontrolowanym intensywnym użytkowaniem obszarów cennych przyrodniczo. Dzięki ukierunkowaniu ruchu turystycznego, uporządkowaniu miejsc wykorzystywanych dotychczas w sposób niekontrolowany, poprawie ładu przestrzennego, podniesieniu wrażeń estetycznych, zachowana zostanie bioróżnorodność. Dodatkowo treści merytoryczne, w które wyposażone będą poszczególne elementy odnosić się będą do gatunków i siedlisk występujących w bezpośrednim sąsiedztwie, co z kolei pozwoli korzystającym na podniesienie poziomu świadomości o wartości miejsca w którym przebywają.
• Nadleśnictwo Chojna: celem projektu jest wdrożenie działań służących ochronie siedlisk przyrodniczych oraz rzadkich i chronionych gatunków na obszarach NATURA 2000 i w rezerwatach przyrody, głównie przed nadmierną antropopresją spowodowaną ruchem turystycznym. Cel projektu zostanie osiągnięty poprzez odnowienie granic wszystkich rezerwatów przyrody na terenie Nadleśnictwa Chojna oraz poprzez utworzenie i modernizację oznakowania szlaków turystycznych w wybranych rezerwatach oraz poza nimi, co pozwoli na ukierunkowanie ruchu turystycznego w celu zminimalizowania wpływu na siedliska przyrodnicze i ostoje rzadkich, chronionych gatunków. Cały projekt swoim zasięgiem obejmuje 6 rezerwatów przyrody: "Bielinek", "Olszynę Źródliskową pod Lubiechowem Dolnym", "Dolinę Świergotki", "Olszyny Ostrowskie", "Dąbrowę Krzymowską" i "Słoneczne Wzgórza". W ramach projektu zostanie również opracowany folder zawierający mapę z wybranymi szlakami turystycznymi, krótki opis rezerwatów oraz zdjęcia walorów przyrodniczych.

  
Rezerwat Bielinek  fot. zbiory ZPKWZ

• mobilna transgraniczna wystawa przyrodnicza (NPUO -NationalparkUnteresOdertal/niemiecki Park Narodowy Doliny Dolnej Odry) - Mobilna wystawa, „Ludzie nad rzeką“ ma być wystawą przeznaczoną do elastycznego prezentowania w najróżniejszych miejscach we wnętrzach i na zewnątrz. Ma ona być skierowana do wszystkich grup docelowych, mieszkańców regionu i gości. W centrum znajdują się mieszkańcy w relacji do ich krajobrazu rzecznego z jego naturalnym bogactwem, wiedzeni z przeszłości do teraźniejszości i do przyszłości. Identyfikacja człowieka z otaczająca go przyrodą jest gwarancją jej ocalenia i ochrony. Dzięki wystawie uda się uwrażliwić ludność, ponieważ znajduje się ona w centrum uwagi. Kontakt z różnorodną przyrodą i własne działania tworzą powiązanie. Wystawa ma się składać z przenośnych modułów, które można wykorzystywać niezależnie i stosownie do wieku. Moduły mają być wykorzystywane przez wszystkich partnerów na zmianę i przyczyniać się do znacznego wzrostu atrakcyjności.
• Możliwości wykorzystania ognia do pielęgnacji muraw kserotermicznych(NPUO -NationalparkUnteresOdertal/niemiecki Park Narodowy Doliny Dolnej Odry) - Użycie ognia to tradycyjne działanie pielęgnacyjne na terenach odkrytych. Od drugiej połowy minionego stulecia metoda ta ze względu na różne wymogi prawne i związane z ochroną przyrody popadła ona w zapomnienie i prawie jej nie stosowano. W tym samym czasie wzrastał poziom wiedzy na temat wpływu ognia na określone ekosystemy. Dostrzeżono potencjał jako ukierunkowane działanie pielęgnacyjne i od tego czasu, inaczej niż dotychczas, stosuje się je w sposób kontrolowany. Na powierzchniach, gdzie zaprzestano korzystania z innych przyczyn, np. Działania militarne na poligonach lub wypas owiec na murawach kserotermicznych, użycie ognia może mieć bardzo ważny wkład. W ramach projektu ma to być umożliwione w różnych lokalizacjach. Poza tym zaplanowana jest wymiana wiedzy w ramach wewnętrznych warsztatów, na których zostaną przekazane informacje merytoryczne dotyczące praktycznego zastosowania i wynikających z tego skutków dla siedlisk.
• wspólny marketing i promocja wartości przyrodniczych obszaru (wszyscy partnerzy).

  
Kostrzyneckie Rozlewiska Las Łęgowy fot. zbiory ZPKWZ

Główne produkty projektu:

• sztuczne platformy lęgowe dla ptaków drapieżnych (ZPKWZ)
• sztuczne płytkie zbiorniki wodne dla ptaków wodno-błotnych (ZPKWZ)
• zabiegi czynnej ochrony w rezerwatach i na siedliskach przyrodniczych (Nadleśnictwo Chojna, Nadleśnictwo Mieszkowice)
• poprawa udostępnienia turystycznego obszarów chronionych - szlaki w rezerwatach, punkty widokowe (Nadleśnictwo Chojna, Nadleśnictwo Mieszkowice)
• mobilna transgraniczna wystawa przyrodnicza (NPUO -NationalparkUnteresOdertal/niemiecki Park Narodowy Doliny Dolnej Odry)
• Możliwości wykorzystania ognia do pielęgnacji muraw kserotermicznych(NPUO -NationalparkUnteresOdertal/niemiecki Park Narodowy Doliny Dolnej Odry)
• wspólny marketing i promocja wartości przyrodniczych obszaru (wszyscy partnerzy).